قبل از اینکه مستقیما به وسواس در کودکان بپردازیم ابتدا لازم است بدانید وسواس چیست و چه علائمی دارد. وسواس نوعی اختلال اضطرابی است و شامل انواع مختلفی مانند وسواس آلودگی، شستشو، تقارن و غیره است. وسواس شامل افکار تکراری هستند که موجب تردید فرد می شوند. افراد دچار وسواس در پی افکار تکراری و مزاحم که منجر به اضطراب آنها می شود به اجبار به اعمالی روی می آورند تا از شر این افکار مزاحم خلاص شوند. اعمالی مثل شستشوی مکرر دست ها برای اطمینان از تمییز شدن آنها، چک کردن چندین باره ی قفل در برای اطمینان، نشانه هایی از وسواس هستند.
افکار مزاحم وسواسی منجر به ایجاد اضطراب در فرد می شود و فرد برای رهایی از این افکار اعمالی انجام می دهد که اصطلاحا به آنها اعمال تشریفاتی گفته می شود. برخلاف تصور فرد اعمال وسواسی هیچ کمکی به کاهش افکار وسواسی نمی کنند و شرایط را دشوار می کنند.
وسواس در کودکان نیز اتفاق می افتد و فقط مختص بزرگسالان نیست. ژنتیک و وراثت در وسواس نقش دارد و اگر سابقه ژنتیکی وسواس در خانواده وجود داشته باشد ممکن است کودکان نیز به آن مبتلا شوند.
کودکانی که مبتلا به وسواس هستند ، نمی توانند از تمرکز روی وسواس خود جلوگیری کنند آنها احساس می کنند که برای محافظت در برابر چیزهای بدی که نگران هستند اتفاق بیفتد باید کاری کنند و به همین دلیل به اجبارها و اعمال تشریفاتی روی می آورند. برای برخی از کودکان ، انجام این مراسم و اجبارها تنها راهی است که باعث می شود احساس کنند “همه چیز خوب است.”
وسواس در کودکان چگونه است؟
اگرچه در بزرگسالان علایم و انواع وسواس طیف وسیع و گسترده ای را شامل می شود اما وسواس در کودکان به شدت بزرگسالان نیست. وسواس در کودکان ممکن است مثلا به شکل شستشوی مکرر دست ها بعد از دست زدن به ماده ای کثیف باشد.
موضوع وسواس در کودکان بر حسب سن متفاوت است . کودکان در سنین پیش دبستانی در مورد وعده های غذایی، حمام کردن، و خواب ، افکار و اعمال وسواسی از خود نشان می دهند. افکار وسواسی کودکان را دچار اضطراب می کند و ممکن است روند عادی زندگی کودک را مختل کند.
وسواس در کودکان در صورت نادیده گرفته شدن و عدم درمان می تواند روند رشد عادی را مختل کند. اختلال وسواس در نوجوانان شیوع بیشتری نسبت به کودکان دارد.
چه عواملی منجر به بروز وسواس در کودکان می شود؟
علت وسواس شناخته نشده است. اما تحقیقات حاکی از این است که تغییراتی در مغز منجر به بروز وسواس می شود. ماده شیمیایی به نام سروتونین در مغز افراد مبتلا به وسواس کاهش می یابد. این ماده شیمیایی در بروز افکار وسواسی و اعمال اجباری نقش مهمی ایفا می کند.
یکی دیگر از عوامل بروز وسواس در کودکان سابقه ژنتیکی است. برای مثال در والدین مبتلا به اختلال احتمال وسواس در کودکان آنها بیشتر است. اما همیشه سابقه ژنتیکی و خانوادگی دخیل نیست و گاهی در غیاب عامل ژنتیکی وسواس در کودکان بروز می کند.
علائم وسواس در کودکان چیست؟
علایم وسواس در کودکان از فردی به فرد دیگر متغیر است و علایم در همه کودکان مشابه نیست. از جمله مهمترین علایم وجود وسواس در کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وسواس به خاک یا میکروب ها
- تردید درباره قفل بودن یا نبودن درها
- وسواس شمارش
- وسواس تقارن
- وسواس نظم و ترتیب وسایل
- وسایل شستشو و آلودگی
- توجه بیش از حد به جزئیات
کودکان برای کاهش اضطراب ناشی از این افکار وسواسی دست به رفتارهای اجباری و تشریفاتی می زنند. رفتارهای اجباری در کودکان می توانند وقت گیر باشند و روند عادی زندگی آنها را مختل کنند. برخی از رفتارهای اجباری در کودکان دچار وسواس عبارت است از:
- شسشتشوی مکرر (چندین بار در روز)
- بررسی چندین باره درب ها برای اطمینان از قفل بودن آنها
- پیروی از قوانین نظم، مانند پوشیدن لباس ها با ترتیبی خاص در هر روز
- احتکار و انبار کردن اشیا
- شمارش اعداد و تکرار کردن چندین باره آنها برای اطمینان از اینکه درست شمرده اند
- گروه بندی و دسته بندی اشیا با نظمی خاص و قرار دادن وسیله ها با ترتیبی خاص
- تکرار کلمات گفته شده خودشان یا دیگران
- پرسیدن چندین باره یک سوال بدون ضرورت
- نوشتن یا خواندن چندین باره تکالیف
- تکرار عددی خاص برای جلوگیری از اتفاق بد
چگونه وسواس در کودکان تشخیص داده می شود؟
برای اطمینان از وجود وسواس در کودکان ابتدا باید به متخصصان بهداشت روان یا روانپزشک و روانشناس کودک مراجعه کنید. پزشک کودک شما را معاینه می کند و علائم او را ارزیابی می کند. یکی از معیارهای تشخیص وسواس در کودکان وجود افکار وسواسی و اعمال اجباری مداوم است که موجب ناراحتی و نابسامانی کودک شده است. وقتی معیارهای وسواس وجود داشته باشند تشخیص اختلال وسواس از سوی پزشک گذاشته می شود.
پزشک برای تشخیص قطعی از والدین سوالاتی می پرسد. فعالیت های اجباری مانند شستشوی مکرر دستها در طول روز معمولا یک ساعت ادامه دارد و والدین متوجه غیر طبیعی بودن این رفتار کودک می شوند. هرچند گاهی اوقات کودکان ممکن است متوجه غیر منطقی بودن رفتارشان نباشند. اطلاعات والدین تشخیص پزشک را کامل می کنند.
درمان وسواس در کودکان:
درمان وسواس در کودکان بستگی به عواملی همچون شدت علایم، سن و سلامت عمومی فرزند شما دارد.
درمان وسواس معمولا شامل رواندرمانی است اما در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به دارودرمانی هم احساس شود. رایج ترین درمان ها برای وسواس عبارتند از:
- درمان شناختی رفتاری: روش های شناختی به کودک کمک می کند تا ترس های خود را شناسایی و درک کند. آنها همچنین به کودک روش های جدیدی برای برطرف کردن یا کاهش این ترس ها می آموزند. روشهای رفتاری به کودک و خانواده کمک می کند که برای محدود کردن یا تغییر رفتارها ، قوانینی را تهیه کنند.
- خانواده درمانی: والدین در هر فرایند درمانی نقش اساسی دارند. برای درمان وسواس در کودکان لازم است خانواده هم در جریان درمان حضور داشته باشند.
- در موارد شدید وسواس ممکن است پزشک داروهایی برای افزایش سروتونین تجویز کند تا رفتارهای اجباری و اعمال تشریفاتی کودک کاهش پیدا کند.
نوجوانان مبتلا به وسواس ممکن است به اختلالات دیگری مثل اختلالات خوردن نیز مبتلا باشند که روی وسواس اثر بگذارند. برای درمان وسواس باید بیماری های همراه هم درمان شوند تا روند بهبودی سریع تر پیش برود.
چگونه می توانم در جلوگیری از ابتلا به وسواس در فرزندم کمک کنم؟
کارشناسان در حال حاضر نمی دانند که چگونه از بروز وسواس در کودکان و نوجوانان می توان جلوگیری کرد. اما اگر در کودک خود علائم وسواس را مشاهده کردید ، می توانید در اسرع وقت به روانشناس مراجعه کنید. درمان زودرس می تواند علائم را کاهش داده و رشد طبیعی فرزند شما را تقویت کند. همچنین می تواند کیفیت زندگی او را بهبود بخشد.
نکته اخر : در جریان درمان وسواس در کودکان، والدین نقش پررنگی دارند و می توانند وضعیت کودک را بهتر یا بدتر کنند. توصیه ما به والدین این است که هرگز بدون مشورت پزشک برای درمان وسواس کودکتان خودسرانه عمل نکنید. برخی از والدین گمان می کنند اگر به زور جلوی رفتارهای وسواسی کودک خود را بگیرند به او کمک کرده اند، در حالیکه با این کار فشار و تنش کودک را افزایش می دهند. در قدم اول برای کودکتان حامی و پشتیبان باشید و به او نشان دهید که او را درک می کنید. بعد از مراجعه به پزشک در فرایند درمان شرکت کنید و برای کمک به کودکتان از پزشک اطلاعات دریافت کنید.
مقالات مرتبط :
